مرکز نوآوری هوش مصنوعی مکان محور

۱. مقدمه: شکل‌گیری هاب ملی هوش مصنوعی

مرکز نوآوری و توسعه هوش مصنوعی، یکی از مهم‌ترین بازوهای تخصصی وزارت ارتباطات در توسعه فناوری‌های پیشرفته دیجیتال در ایران به شمار می‌آید. این مرکز با تکیه بر ظرفیت پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات (ITRC)، مأموریت دارد اکوسیستم ملی هوش مصنوعی را تقویت کند؛ زیست‌بومی که ستون‌های اصلی آن شامل پژوهشگران، شرکت‌های دانش‌بنیان، استارتاپ‌ها، دانشگاه‌ها، صنایع بزرگ و نهادهای حاکمیتی است.

هدف این مرکز صرفاً توسعه یک فناوری نیست؛ بلکه ایجاد یک پلتفرم ملی برای نوآوری، استانداردسازی، تولید محتوا، تربیت نیروی متخصص و پیاده‌سازی خدمات AI در صنعت و دولت است.

۲. ساختار و هویت سازمانی

مرکز نوآوری و توسعه هوش مصنوعی یک نهاد دولتی و سیاست‌گذار محسوب می‌شود و برخلاف شرکت‌های خصوصی، در قالب سازمانی زیر نظر وزارت ارتباطات فعالیت می‌کند.
این مرکز:

• دارای مدل کسب‌وکار تجاری رایج نیست؛

• محصول فیزیکی تولید نمی‌کند؛

• خدماتش مبتنی بر «نوآوری، توانمندسازی، سیاست‌گذاری و توسعه زیرساخت‌های نرم‌افزاری» است.

همین ویژگی باعث می‌شود نقش آن بیشتر شبیه به هاب ملی فناوری، شتاب‌دهنده دولتی و مرکز فرماندهی توسعه هوش مصنوعی باشد.

۳. مأموریت‌ها و وظایف اصلی مرکز

۳.۱. توسعه علمی و پژوهشی

این مرکز زیرساخت و فضای فنی لازم را برای انجام پروژه‌های تحقیقاتی در حوزه‌های مختلف AI فراهم می‌کند.
از مهم‌ترین حوزه‌های پژوهشی آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• یادگیری ماشین و یادگیری عمیق

• هوش مصنوعی مکانی (Spatial AI)

• پردازش زبان طبیعی

• تحلیل داده‌های بزرگ

• بینایی ماشین

• سیستم‌های توصیه‌گر

• مدل‌های مولد (Generative AI)

این پژوهش‌ها معمولاً در قالب طرح‌های مشترک با دانشگاه‌ها یا پروژه‌های ملی اجرا می‌شود.

۳.۲. حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌ها

مرکز، نقش یک accelerative hub را دارد و خدمات زیر را ارائه می‌دهد:

• فضای کار اشتراکی برای تیم‌های AI

• مشاوره فناوری و منتورشیپ

• اتصال به سرمایه‌گذاران دولتی و خصوصی

• حمایت از ثبت اختراع و توسعه محصول

• کمک به تجاری‌سازی پروژه‌ها

• پشتیبانی زیرساختی برای استارتاپ‌ها

• دسترسی به داده، API و سرویس‌های دانش‌محور

این خدمات، عملاً یک شتاب‌دهنده دولتی کارآمد را شکل می‌دهد.

۳.۳. توسعه زیرساخت AI

این مرکز با هدف ایجاد یک بستر یکپارچه برای هوش مصنوعی، اقدام به توسعه:

• بانک‌های داده ملی

• پلتفرم‌های آموزشی

• آزمایشگاه‌های تخصصی

• پایگاه‌های مدل هوش مصنوعی

• استانداردهای AI

• ابزارهای متن‌باز و کاربردی

• سامانه‌های نرم‌افزاری برای صنایع

می‌کند.
این زیرساخت‌ها زمینه‌ساز رشد پایدار فناوری است.

۳.۴. توانمندسازی و آموزش

یکی از پرتکرارترین فعالیت‌های مرکز:

• برگزاری بوت‌کمپ‌های تخصصی

• دوره‌های مهارتی

• سمینارها و نشست‌های تخصصی

• برنامه‌های آموزشی برای مدیران دولتی

• تربیت نیروی متخصص برای صنعت

است.

هدف، افزایش ظرفیت آینده صنعت هوش مصنوعی در کشور است.

۳.۵. سیاست‌گذاری و تنظیم‌گری

مرکز به‌عنوان بازوی فکری وزارت ارتباطات، در زمینه‌های زیر نقش‌آفرینی می‌کند:

• تدوین سیاست‌های ملی هوش مصنوعی

• استانداردسازی

• نگارش اسناد بالا دستی

• تحلیل اثرات اقتصادی و اجتماعی AI

• همکاری بین‌وزارتی در پروژه‌های ملی

این نقش برای هماهنگی توسعه هوش مصنوعی در کشور بسیار اساسی است.

۴. پروژه‌ها و خدمات تخصصی مرکز

۴.۱. توسعه سرویس‌های کاربردی هوش مصنوعی

مرکز در سال‌های اخیر روی ساخت سرویس‌ها و سامانه‌هایی متمرکز بوده که در صنایع مختلف قابل استفاده‌اند، از جمله:

• سامانه‌های مکان‌محور (Location-Based AI)

• تشخیص تصویر

• تحلیل داده‌های مکانی

• پردازش متن و صوت

• داده‌کاوی برای صنایع مخابرات، سلامت و حمل‌ونقل

• پشتیبانی از پروژه‌های هوش مصنوعی دولت الکترونیک

این خدمات به صورت مستقیم یا از طریق همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان ارائه می‌شود.

۴.۲. ایجاد و توسعه رویدادهای ملی

مرکز هرساله ده‌ها رویداد، چالش و مسابقه تخصصی برگزار می‌کند:

• چالش‌های ملی هوش مصنوعی

• فراخوان جذب پروژه

• نمایشگاه‌های تخصصی

• رویدادهای هم‌رسانی صنعت و دانشگاه

هدف این فعالیت‌ها، «شبکه‌سازی» و «رشد جمعی» در اکوسیستم هوش مصنوعی ایران است.

۴.۳. ارائه خدمات به دستگاه‌ها و سازمان‌ها

بخش مهمی از فعالیت مرکز، ارائه خدمات مشاوره و توسعه سامانه‌های هوشمند برای:

• شهرداری‌ها

• وزارتخانه‌ها

• شرکت‌های بزرگ صنعتی

• استارتاپ‌ها

• مراکز پژوهشی و دانشگاهی

است.
این خدمات در قالب پروژه‌های نرم‌افزاری و سیستم‌های هوشمند انجام می‌شود.

۵. نقش استراتژیک مرکز در آینده فناوری ایران

مرکز نوآوری و توسعه هوش مصنوعی، برخلاف شرکت‌ها، یک واحد سازمانی «استراتژیک» است.
چند نقش کلیدی آن:

1. ایجاد پیشران ملی برای AI

2. تقویت اقتصاد دانش‌بنیان

3. ایجاد بن‌مایه انسانی و مهارتی

4. گسترش تعاملات دولت–دانشگاه–صنعت

5. توسعه نظام استاندارد و قانون‌گذاری هوش مصنوعی

6. حمایت از تولید محصولات بومی

در شرایطی که رقابت جهانی در AI روزبه‌روز تنگ‌تر می‌شود، این مرکز یکی از مهم‌ترین دارایی‌های فناورانه ایران به شمار می‌رود.

۶. جمع‌بندی

مرکز نوآوری و توسعه هوش مصنوعی، یک «شرکت» تجاری نیست، بلکه هسته مرکزی سیاست‌گذاری، پژوهش و توسعه هوش مصنوعی در ایران است. خدمات آن به جای محصول‌فروشی، بر ایجاد زیرساخت، توانمندسازی، آموزش، توسعه فناوری و حمایت از شرکت‌ها متمرکز است.

این مرکز امروز نقش یک هاب ملی را در توسعه هوش مصنوعی ایفا می‌کند؛ محلی که پژوهش، داده، نوآوری، تیم‌های دانش‌بنیان، زیرساخت، قانون‌گذاری و صنعت به هم می‌رسند تا آینده فناوری‌های هوشمند در ایران شکل بگیرد.